Hậu xa hề bão xú, trường thành hề huyết tinh.

Long hưng hề Bái ấp, lộc tẩu hề Hàm Kinh.

Bạt Thanh bình chi tiêm nhân, tru Bạch Đế chi âm tinh. Tảo phong trần ư lục hợp, khuếch vũ trụ nhi nhất thanh. Tư vi Hán gia chi thần khí, nhi trảm xà chi sở dĩ đắc danh dã.

Thị kiếm dã, tụy Khôn lục chi trinh, cụ Kiền cửu chi cương. Công chi dĩ tạo hóa, hà chi dĩ âm dương. Thu thủy trạm hề đàm ngạc, băng sương lẫm hề phong mang. Trú bội hề nhật thất sắc, dạ hạp hề nguyệt thổ quang. Tuệ tinh vị chi thoái xá, yêu mì vị chi phục tàng. Bạch bích minh châu, vị túc nghĩ kỳ giá; Ngô câu Cự khuyết, an đắc dữ kỳ đương.

Tưởng kỳ: tống đồ Ly Sơn, dạ kinh trạch bạn. Kiến cự xà chi đương đạo, trí tiền hành chi kinh phản. Hách vương uy chi chấn nộ, phấn tráng chi chi tinh hãn, bạt chi dĩ trảm, hoạch nhiên nhi đoạn. Tố linh ư thị hồ tiềm khấp, Viêm tộ ư thị hồ hách xiển. Mang Đãng chi thụy khí khởi, Chỉ Đạo chi ngọc tỉ hiến. Tru cai Hạ chi âm ô, lục Hoài Âm chi nghịch bạn; khả vị vật chi thần nhi kiếm chi thiện dã.

Nhiên thường văn chi; phàm vật chi bảo, nhân nhân nhi trân. Bỉ Can tương chi linh. Mạc da chi thần, bất tế anh minh chi chủ, thần vũ chi quân; tắc đồ mai tinh ư Phong ngục, thao thái ư Long Tân. Hạt nhược tư kiếm, thân ngộ Cao hoàng. Cắng thiên cổ chi bất dẫn, lưu gia danh nhi dũ chương.

Phú vị tất, khách nạn chi viết: "Sinh văn minh chi thời giả, bất đàm uy vũ chi công; đăng uy hi chi triều giả, bất ngôn chiến phạt chi sự. Quyết kim thánh triều, thăng bình cực trị. Hỗn tứ hải ư nhất gia, đồng xa thư ư văn quĩ. Bao can qua dĩ hổ bì, tiêu phong trích vi nông khí. Hòa khí áng hồ cửu châu, đạo tấu Thiền chi địa. Phản nhi chi khu khu sính điêu trùng chi mạt kỹ, xưng tạp bà chi trích, muội đế vương chi ý. Hề thời vụ chi bất thông, vi hữu thức chi sở bỉ".

Phú giả hỷ nhi ca viết:

Kiếm hồ! Kiếm hồ! Bất tường chi khí!

Thánh nhân bất đắc dĩ nhi dụng chi, thành phi sở quí.

Y dư thánh triều, sùng văn thịnh thế,

Thiên hạ nhất thống hề, an nhiên vô sự,

Túng hữu thị kiếm hề, tương yên dụng bỉ!

Dịch nghĩa

PHÚ KIẾM CHÉM RẮN

Xe sau máu thối, thành dài máu tanh

Rồng bay đất Bái, hươu chạy Hàm Kinh.

Tuốt cây kiếm sắc Thanh bình, chém loài âm tinh Bạch Đế. Quét gió bụi sạch sáu phương, rạng thế gian trong một vẻ. Đó là vật thần của nhà Hán, bởi chưng chém rắn mà được tên ấy vậy.

Thanh kiếm này, họp đức trinh chính của hào Lục quẻ Khôn, đủ khí kiên cường của hào Cửu quẻ Kiền. Do cái khéo léo của tạo hóa làm ra, nhờ chất tinh của âm dương rèn được. Lưỡi gươm sáng như nước thu, mũi gươm quắc tựa băng giá. Ngày đeo thì mặt trời mờ ánh, đêm cất thì vầng trăng loé vàng. Sao Chổi cũng vì nó lùi xa, yêu ma cũng vì nó ẩn náu. Đồ bạch bích minh châu, sáng chưa tầy giá; kiếm Ngô câu, Cự khuyết, chẳng dám so ngang.

Nhớ xưa: Hán Cao Tổ dắt phu đến Ly Sơn, giữa đêm kéo qua bờ đầm, thấy rắn lớn nằm ngang đường, bọn đi đầu sợ mà lùi bước. Cao Tổ nổi cơn sấm sét, tỏ chí anh hùng, tuốt kiếm mà chém, rắn đứt làm đôi. Tinh Bạch Đế do đó mà khóc thầm, ngôi nhà Hán vì vậy mà dấy lên. Đất Mang, Đãng điềm lành hiển hiện, đình Chỉ Đạo ấn qui đem dâng. Diệt tên hầm hè đất Cai Hạ, trừ kẻ phản bạn hạt Hoài Âm; người là thanh kiếm thần rất sắc bén vậy.

Song ta thường nghe rằng: vật sở dĩ quí là do ở người. Kìa gươm Can tương, Mạc da dẫu có linh thiêng, nhưng nếu không gặp chúa anh minh, vua thần võ, thì cũng như kiếm Long tuyền, Thái a chôn vùi ở ngục Phong Thành, bến Long Tân mà thôi. Sao bằng thanh kiếm này được vào tay Hán Cao Tổ, tiếng tăm không bị mai một, danh thơm lưu lại ngàn thu.

Bài phú này chưa làm xong, có người đến chất vấn rằng: "Sinh thời văn minh không nên bàn chuyện uy võ, ở đời thịnh trị chớ nên nói chuyện chiến tranh. Hiện nay triều thánh ta đương lúc thăng bình cực trị, thu bốn bể lại làm một nhà, bánh xe cùng một cỡ, chữ viết cùng môt lối, bọc giáo gươm trong da hùm, rèn binh khí làm nông cụ. Khí hòa đầy cá chín châu, gió nhan hun khắp đất trời. Ngươi phải như con chim phượng đẹp nhảy múa hòa theo khúc nhạc Thiều, cớ sao lại bo bo cái nghề nhỏ mọn đẽo gọt con sâu, tán tụng sự tích của bọn tạp há, làm mờ tối đức tốt của bậc đế vương, không am hiểu thời thế, khiến kẻ thức giả coi khinh".

Kẻ làm bài phú này vui mừng mà làm bài ca rằng:

Kiếm này! Kiếm này! là vật chẳng lành!

Bậc thánh túng kế mới dùng mi, phải đâu vật quí.

Ôi! Thánh triều ta, đời thịnh chuộng văn tự,

Thiên hạ nhất thống, thái bình thịnh trị,

Dầu có kiếm này, dùng đến làm chi!

Theo NGUYỄN NGỌC SAN

(Hợp tuyển thơ văn Việt Nam; Tập II; 1962)