CHÙA XVAYTON
(Xà tón)

THỊ TRẤN TRI TÔN - HUYỆN TRI TÔN

Tri Tôn thuộc tình An Giang là huyện miền núi có nhiều đồng bào dân tộc Khmer, được phân bố đều ở các xã và các thị trấn Tri Tôn.

Chùa Xvayton là một trong những ngôi chùa của đồng bào Khmer nằm ngay trong khu trung tâm huyện lỵ. Từ thành phố Long Xuyên có thể đi đến di tích này bằng hai hướng: Thành phố Long Xuyên đến Lộ tẻ, theo tỉnh lộ 941 đi thẳng vào Tri Tôn hoặc đến thị xã Châu Đốc đi đến Tri Tôn. Du khách có thể đi bằng các phương tiện ô tô hay mô tô đều rất thuận lợi.

Về tên gọi của chùa, theo lời kể, ngày xưa, vùng này còn hoang vu, rậm rạp, con người sinh sống còn thưa thớt. Trên những ngọn cây cao lớn, từng đoàn khỉ đeo vào nhau và di chuyển, đôi khi còn chọc ghẹo những người qua lại, người dân Khmer chọn nơi này để xây dựng chùa và đặt tên là Xvay ton (Xvay la khỉ, Ton là kéo), người địa phương đọc trại thành Xà Tón.

Tổng quan chùa Xvay ton

Theo tài liệu ghi chép và lời kể của các sư sãi, chùa Xvayton dựng lên cách nay rất lâu. Lần đầu tiên được xây dựng bằng gỗ, lợp lá, nền đất đơn sơ. Qua một thời gian dài, chùa đã được sửa chữa lại nhiều lần nhưng vẫn giữ nguyên vị trí cũ, cho đến 1896, chùa bắt đầu xây dựng lại kiên cố cho đến ngày nay.      

Cũng giống như tất cả các ngôi chùa Khmer theo Phật giáo Nam tông ở đồng bằng sông Cửu Long nói chung, huyện Tri Tôn nói riêng, về đại thể các chùa đều tuân thủ một quy cách bố cục và kiến trúc đồng nhất, tùy diện tích chùa rộng hẹp khác nhau. Di tích chùa Xvayton với nóc nhọn và hai mái cong gộp lại, trên nóc tháp chùa chính được cấu trúc thần rắn Naga nằm dài, tượng trưng cho sự bất diệt và dũng mãnh. Mái chùa được cấu trúc hình tam cấp ngói đỏ, xanh, vàng trông đẹp mắt. Chung quanh ngôi chính điện được bao bọc một hàng rào của các tháp nhỏ dùng để hài cốt người chết đã hỏa táng. Từ xa nhìn hàng tháp này khiến cho ta liên tưởng đến những người lính đang đứng ngày đêm canh giữ ngôi chùa vô giá, trên đỉnh của các tháp được chạm tượng thần Bay Yon bốn mặt (thần Sáng tạo).

Tổng quan chùa Xvay ton

Bên trong chính điện, trên bục cao có thờ tượng Phật Thích Ca rất lớn, chung quanh tường có vẽ về sự tích Phật Thích Ca với đường nét độc đáo tinh xảo do những nghệ sĩ Khmer thể hiện. Các cột chống đỡ cũng được vẽ các hình rồng mây, trên trần nhà cũng được vẽ nhiều hình chim, mây, hoa lá.

Hàng năm chùa Xvayton có các ngày lễ lớn sau:

1. Lễ vào năm mới (Chol chnam Thmay): được tổ chức vào ngày 13, 14, 15 tháng 4 Dương lịch.

Tổng quan chùa Xvay ton

2. Lễ nhớ ơn Phật (Pisát Bôchia): tổ chức vào rằm tháng 4 (âm lịch)

3. Lễ Nhập hạ (Chol Cà Sa): lễ cấm cung sư sãi không ra khỏi chùa 3 tháng. Thời gian cấm cung bắt đầu từ rằm tháng 6 đến hết rằm tháng 9.

4. Lễ Pha Chun Bênh (còn gọi là lễ Dolta- lễ ông bà). Lễ này kéo dài 3 ngày, từ ngày mùng 1 đến ngày 3 tháng 8 âm lịch. Người dân mang bánh, hoa quả, cơm canh đến chùa cúng để tỏ lòng biết ơn đối với những người đã khuất và cầu phước lành cho bản thân cũng như gia đình mình

5. Lễ Dâng Y: Là lễ dâng cúng cà sa cho sư sãi cũng như các vật dụng cần thiết cho nhà chùa.

Do nằm tại trung tâm thị trấn nên chùa Xvayton không bị ảnh hưởng bởi chiến tranh trong thời kỳ kháng chiến bảo vệ độc lập cũng như chiến tranh biên giới Tây Nam, chùa vẫn còn giữ được nguyên vẹn hình dáng ban đầu.